Халдвартай

Хоолны дэглэм, хувцасны загвар, менежментийн арга барил гээд олон зүйл “моодонд ордог”. Эдгээр нь бүтээгдэхүүн, санаа эсвэл зан авир хүн амын дунд ихээр тархдаг нийгмийн халдварын (social epidemic) жишээнүүд юм. Эхлээд цөөн хэдэн хүн хэрэглэж, ашиглаж байснаа яг л вирус шиг хүнээс хүнд дамжиж эхэлдэг. 

Гэхдээ яагаад зарим зүйл “моодонд ордог” юм бэ? Зарим нь бусдаасаа хэд дахин илүү учраас алдаршдаг. Өөр нэг шалтгаан бол боломжийн үнэ. Сурталчилгаа ч бас нөлөөлнө. Хэдий чанар, үнэ, зарлал нь аливаа бүтээгдэхүүн, эсвэл санааг амжилтанд хүргэхэд хувь нэмэртэй боловч гол шалтгааныг нь тайлбарлаж чадахгүй юм. Жона Бергер зарим зүйл яагаад түгээмэл, алдартай болдгийн шалтгааныг судалсны эцэст амжилтанд хүргэх ухаалаг бүтцийг гаргаж иржээ. Ингээд таны бүтээгдэхүүнийг хэрхэн халдвар өвчин шиг олон хүнд хүргэх аргатай танилцья. 

Хичээл 1: Нийгмийн харилцаа

Хүмүүс түүх, мэдээ, мэдээлэл дамжуулах дуртай байдаг. Найз нартаа амралтын сайхан газар, улсын тухай хэлж, хөршүүдтэйгээ ашигтай наймааны талаар ярилцаж, ус цэвэршүүлэгчийн талаар ажлынхантайгаа буу халдаг. Киноны талаарх бодлоо онлайнд бичиж, Facebook-ээр хов жив шэйрлэж, туршиж үзсэн хоолны жорынхоо талаар жиргэдэг. 

Нийгмийн нөлөө нь аливаа бүтээгдэхүүн, санаа, зан авир моодонд орох эсэхэд томоохон нөлөө үзүүлдэг. Amazon.com дээр таван одтой үнэлгээ авсан ном нэг одтой номоос ойролцоогоор 20 дахин их борлуулагддаг. Уламжлалт сурталчилгаа нь үр дүнтэй хэвээр буй ч ам дамжсан яриа нь үүнээс багадаа 10 дахин илүү үр дүнтэй байдаг юм.

Яагаад гэвэл нэгдүгээрт, ятгалгын шинж чанартай. Зар сурталчилгаан дээр тухайн бүтээгдэхүүнийг шилдэг нь гэж өгүүлдэг ч найзууд маань л бидэнд чухам үнэнийг хэлнэ. Хоёрдугаарт, ам дамжсан яриа нь тухайн зүйлийг сонирхож буй хүмүүст шууд хүрдэг. Бид ямарваа мэдээлэл, түүх, саналыг таньдаг бүх хүндээ хэлдэггүй. Өгч байгаа мэдээлэлд маань хамгийн их хамаатай гэж бодсон хүмүүст л тэрхүү зүйлээ бид хэлдэг билээ.

Хүмүүс яагаад ярьдаг, яагаад зарим зүйлийн талаар их ярьж, бусдаас илүү их түгээдгийг ойлгосны үндсэн дээр ам дамжсан ярианы ид шидийг ашиглах боломжтой болно. Энэ бол нийгмийн харилцааны шинжлэх ухаан юм. Тэгэхээр хүмүүс ярьсаар байх бүтээгдэхүүн, санаа, зан авирыг хэрхэн бий болгох вэ? Нийгмийн валют, Эхлүүлэгч, Сэтгэл хөдлөл, Олон нийт, Практик үнэ цэн, Түүх буюу STEPPS гэсэн зургаан чухал үе шатыг Бергер бидэнд танилцуулж байна. 

Хичээл 2: Хүрээллийн нэр хүнд

Хэзээ хамгийн сүүлд танд хэн нэгэн өөр хүнд битгий хэлээрэй гээд чухал зүйл хэлж байв? Та дараа нь яасан бэ? Бусадтай адил тэр зүйлийг нь та бусдад хэлсэн байх. Ямар учраас? Хүрээллийн нэр хүнд. Биднийг мундаг, сайхан харагдуулдаг зүйлсийг бид бусадтай хуваалцдаг. 

Нийгмийн сүлжээнд автсан хүмүүс нь цаг үргэлж, хүн бүртэй ямар нэг зүйл хуваалцдаг мэт санагддаг. Хүмүүс бараа, үйлчилгээ худалдаж авахдаа мөнгө ашигладаг шиг тэд хүрээллийн нэр хүндээ ашиглан гэр бүл, найз нөхөд, хамтрагчдадаа сэтгэгдэл төрүүлдэг. Хүрээллийн нэр хүндтэй болох гурван аргыг Бергер санал болгожээ. 

Гайхалтайг ол. Гайхалтай зүйлс нь ер бусын, онцгой, хамгийн чухал нь бусдад ярихгүй байхын аргагүй зүйлс байдаг юм. Гайхалтай зүйлийг олохын тулд ямар нэг сонирхолтой, гэнэтийн, шинэ зүйлийг хай. Олох нэг арга бол хүмүүсийн бодож төсөөлөх хэв маягийг эвдэх юм. Өөр нэг арга нь тухайн зүйлийг юу онцгойруулж байгааг бодож олох юм. 

Тоглоом болго. Хүмүүс яагаад аяллын миль цуглуулах дуртай байдаг вэ? Яагаад гэвэл хөгжилтэй тоглоом шиг учраас. Тоглоом нь биднийг бусадтай өөрийгөө харьцуулах замаар хүн хоорондын түвшинд сэдэлжүүлж байдаг. Бид зөвхөн өөрсдийн хийж буй зүйлээс гадна бусадтай харьцуулахад өөрийгөө ямархуу түвшинд байгаад их анхаарал тавидаг. Хүрээллийн нэр хүнд бий болгох хамгийн сайн тоглоомууд бол тэмдэг, үе давах, зэрэг өгөх зэрэг гүйцэтгэлийн үнэлгээнүүд юм.

Содон болго. Ховор, содон байдал нь тухайн бүтээгдэхүүнийг улам их авмаар санагдуулж, улмаар моодонд ороход хүргэдэг. Хэрэв олж авахад хэцүү бол тухайн зүйлийг яаж ийгээд авах ёстой гэж хүмүүс үздэг. Ховор, содон байдал нь ам дамжсан яриаг улам дэвэргэдэг, учир нь тухайн зүйлийн талаар ярих нь биднийг чухал мэдээлэлтэй мэт харагдуулдаг юм. Хүн бүхэнд байхгүй зүйлтэй болох юм бол бид өөрсдийгөө тусгай, өвөрмөц гэж бодох, улмаар энэ талаараа бусдад ярихад хүргэх юм.

Хичээл 3: Өдөөгч

Хүмүүс бүтээгдэхүүн, брэнд, байгууллагын талаар цаг үргэлж ярьдгийг Бергер онцолжээ. Дундаж америк хүн өдөр бүр ямар нэг брэндийн талаар эерэг эсвэл сөрөг зүйлийг 16 удаа бусадтай хуваалцдаг аж. 

Нэгэнт нийгмийн амьтан тул бид бусадтай хамт байгаа үедээ харилцаа холбоо тогтоох шаардлага үүсдэг. Улмаар сонирхолтой зүйлийн тухай ярих нь биднийг сайхан харагдуулдаг байна. Тиймээс бид толгойд хамгийн эхэнд орж ирсэн зүйлээ ярьдаг аж. Үнэр, амт, дуу чимээ нь тэдгээртэй холбоотой бодол, санааг бидэнд төрүүлж, улмаар ярианы сэдвийн эхэнд оруулж ирдэг байна. Өдөөгч бол ам дамжсан яриа хэмээгч халдварын уг суурь юм. Хотдогийг аваад үзье. Та барбекью, бейсболын тоглолтын талаар бодохгүйгээр хотдогны талаар бодож чадах уу? 

Тиймээс бараа, эсвэл үйлчилгээгээ халдвартай болгохын тулд тухайн бараа, үйлчилгээ нь өдөр тутмын нэг хэвийн орчин эсвэл зорилтот бүлгийн худалдан авагчдын мэдрэмжийн алийг өдөөх вэ гэдгийг бодох хэрэгтэй. 

Хичээл 4: Сэтгэл хөдлөл

Гайхшрал бол хүн ямар нэг агуу мэдлэг, гоо сайхан, эрхэм чанар, хүч чадлаар бахдан, урам зориг авах үед бий болдог хачирхан, бишрэх мэдрэмж юм. Гайхшрал бол цогц сэтгэл хөдлөл бөгөөд ихэнхдээ хачирхах, цочирдох, нууцлагдмал байдлыг агуулж байдаг. 

Авьяаслаг британичууд шоунд Сюзан Бойлын оролцсон бичлэг бол хамгийн их хүн үзсэн видеоны нэг юм. Ердөө есөн өдрийн дотор тус бичлэгийг интернэтээр 100 сая гаруй хүн үзсэн. Уг бичлэгийг үзээд түүний хүч чадал, зүрх сэтгэлээр бахдан гайхахгүй байхын аргагүй. Энэ бол сэтгэл хөдөлгөм төдийгүй гайхшрал төрүүлэм үйл явдал билээ. Яг иймэрхүү сэтгэл хөдлөлөө хүн бусдад дамжуулахыг хүсдэг. 

Сэтгэл хөдлөлөө дамжуулах нь харилцааг хадгалж, улам хүчирхэгжүүлдэг нийгмийн цавуу шиг зүйл юм. Хэдий нэг газарт байгаагүй ч нэг ижил зүйлийг мэдрэх нь биднийг ойртуулж байдаг билээ.

Сэтгэл хөдлөлийг эерэг буюу таатай болон сөрөг буюу таагүй гэж ангилж болно. Сэтгэл хөдлөлийг сэтгэл зүйчид мөн хоёр дахь хэмжээсээр идэвхжүүлэлт буюу бие физиологийн хүсэл гэж ангилах ёстой гэж сэтгэл зүйчид үзсэнийг Бергер дурджээ. 

Эерэг сэтгэл хөдлөл нь мөн хүслийг төрүүлдэг. Харин бусад сэтгэл хөдлөл нь эсрэг нөлөө үзүүлж үйл хөдлөлийг хязгаарладаг. Уур, түгшүүр зэрэг сэтгэл хөдлөл нь хүмүүсийг мөн мэдээллээ бусадтай хуваалцахад хүргэдэг аж. Яагаад гэвэл эдгээр нь гайхшрал шиг ихээхэн хүсэл төрүүлдэг сэтгэл хөдлөлүүд юм. 

Тиймээс "халдвартай" болохын тулд хоосон баримт, онцлог талаа ярихаас илүүтэйгээр мэдрэмжинд, хүмүүсийг үйлдэл хийхэд хүргэдэг гол сэтгэл хөдлөлүүдэд анхаарах хэрэгтэй.

Хичээл 5: Олон нийт

PowerBook лаптопыг нээхээс өмнө лого нь хэрэглэгч рүү харсан байх ёстой юу, эсвэл хэрэглэж байх үед бусад хүн рүү харсан байх ёстой юу: аль нь чухал вэ хэмээн Бергер асуужээ. Энэ асуулт нь дөрөв дэх буюу олон нийт гэсэн хүчин зүйлтэй холбоотой юм. Дараагийн удаа Apple-ийн лаптопыг хараад олон нийт нь нэг хүнээс илүү ач холбогдолтой гэдгийг та анзаарах болов уу. Яагаад вэ гэж үү? Бусдад танигдах нь чухал учраас. Хамтрагч нь (мөн ашиглаж байгаа брэндийг нь) юу хийж байгааг бусдад харуулах юм бол түүнийг улам олон хүн дуурайж, өөрсдөө ч ашиглахад хүрнэ гэж Apple дүгнэсэн байна. 

Бүтээгдэхүүнийг моодонд оруулдаг нэг гол хүчин зүйл бол аль болох олон хүнд харагдах явдал юм. Хэрэв ямар нэг зүйл бусдад харагдахаар бүтээгдсэн бол өсөж томрох нь олонтоо. Бусад хүмүүсийн сонголт нь мэдээлэл болж очдог учраас хүмүүс бусдыгаа дуурайх хандлагатай байдаг. Сэтгэл судлаачид үүнийг “нийгмийн баталгаа” гэж нэрлэдэг. Бусдын юу хийж байгааг харсан үедээ л хүмүүс дуурайдаг юм. 

Хийсвэр зорилго буюу эрчүүдийн эрүүл мэндийн асуудлыг дэмжүүлэх, хүн бүхний хардаг зүйл болгох аргыг олж чадсан учраас Movember Foundation амжилтанд хүрсэн юм. Арваннэгдүгээр сарын турш хууз сахалтай хүн бүр нь тус сангийн хувьд явдаг, ярьдаг сурталчилгаа нь болж өгчээ. 

Хүн бол сүргийн амьтан. Аливаа бүтээгдэхүүн эсвэл үйлчилгээ "халдвартай" болохын тулд зорилтот зах зээлдээ харагддаг мөн зорилтот худалдан авагчийн хамрагддаг бүлэг, үе тэнгийнхэн дунд хэрэглэгддэг байх шаардлагатай. 

Хичээл 6: Практик үнэ цэн

Хүмүүс бодитой, хэрэгтэй мэдээллийг дамжуулах дуртайг Бергер онцолжээ. Бусад хүнд хэрэг болох мэдээлэл. Практик үнэ цэн нь хамгийн сэтгэл хөдөлгөм эсвэл хамгийн анхаарал татам зарчим биш мэт санагдах байх. Зарим нь үүнийг ойлгомжтой, хүн бүр угаасаа ойлгох арга гэж мэтгэж магадгүй. Гэхдээ ингэлээ гээд практик үнэ цэн нь "халдваргүй" байна гэсэн үг биш юм. 

Бид нарыг цаг үргэлж хэлцлээр бөмбөгдөж байдаг. Хэрэв бид хүнсний дэлгүүр шөлний үнээ 10 центээр бууруулсан талаар байнга хуваалцаад байвал хэн ч бидэнтэй найзлахгүй. Хэлцэл нь бусадтай хуваалцахаар үнэ цэнтэй байхын тулд товч тодорхой байх ёстой. Ямар нэг барааг хямдралаар зарах нь сайн хэлцэл мэт санагдах байх. Гэхдээ тухайн барааг байнга хямдралаар зарвал хүмүүсийн хүлээлт өөрчлөгдөж эхэлнэ. Анхны буюу тогтмол үнэ нь бусдад очих мэдээлэл байхаа болиод харин хямдруулсан үнэ нь худалдан авагчдын хувьд бодит үнэ мэт санагдаж эхэлнэ. 

Зарим барааг хүмүүс яагаад бусдаас их хуваалцдаг вэ гэдгийг ойлгохын тулд хоёр зүйлийг анхаарах ёстой. Нэгдүгээрт, мэдээллийг яаж хайрцагласан байгаа нь чухал. Товч хураангуй мессеж хамгийн сайн. Гол санаагаа тусгаж, практик үнэ цэнийг ойлгуулах нь бүхнийг нарийвчлан тайлбарлахаас хамаагүй үр дүнтэй. Тийм ч учраас Amazon-ий богино зөвлөмжүүд илүү нөлөөтэй байдаг юм. Хоёрдугаарт, хүлээн авагч бүлэг. Илүү олон хүнд хамаатай бүтээгдэхүүнийг олон хүн бусадтай хуваалцах боловч цөөн бүлэг хүмүүст хамааралтай бараа, үйлчилгээ нь үнэндээ илүү олон хүнд хүрдэг байна. 

Бусдад хэрэгтэй зүйлийг түгээх бидний хүсэл нь заримдаа хуурамч мэдээллийг ч олонд түгээх хэмжээний хүчирхэг байдаг юм. Заримдаа энэ нь биднийг буруу тийш эргэхэд хүргэдэг. Тиймээс хэрэв танд хэн нэг нь шидэт эмийн талаар хэлвэл, эсвэл ямар нэг хүнсний хор уршгийн талаар анхааруулбэл бусдад дамжуулахаасаа өмнө уг мэдээллийг өөрөө нягтлахыг хичээгээрэй. Худал мэдээлэл үнэн шиг хурдан тардаг юм. 

Хичээл 7: Түүх

Эцэст нь хэлэхэд хүмүүс мэдээлэл боловсруулах байдлаар бодож сэтгэдэггүй юм. Тэд түүх, хүүрнэл байдлаар боддог. Хүүрнэл яриа нь хоосон баримтаас илүү хүчтэй. Тухайн хүүрнэл яриа нь эхлэл, өрнөл, төгсгөлтэй байдаг агаад эхлэл нь сонирхолтой санагдвал дуустал нь сонсдог. Хүмүүс сонирхолтой түүх хүүрнэх аваас бид үг гээлгүй сонсоно.

Хүмүүс бусдаас сонссоноо дамжуулдагтай адил шалтгаанаар түүх хүүрнэдэг. Түүх нь ямарваа бүтээгдэхүүн, санааны талаар хялбараар ярилцах боломжийг олгодог. Мөн сурталчилгаа мэт санагдуулалгүйгээр аливаа бүтээгдэхүүн, санааны талаар ярих сэтгэл зүйн нэг төрлийн халхавч болж өгдөг.

Тухайн түүхийн салшгүй хэсэг нь брэнд эсвэл бүтээгдэхүүн бол ам дамжин яригдаж эхлэх нь уг бүтээгдэхүүн, брэндэд маш их үнэ цэн өгөх юм. 

Халдвартай мэт олонд түгсэн зүйл бүтээхийг хүсэж байвал юун түрүүнд хүрээллийн нэр хүндэд түшиглэсэн, Эхлэлтэй, Сэтгэл хөдлөлтэй, Олон нийтийн, мессежээ дотор нь хадгалсан Практик үнэ цэнтэй трояны морь бүтээхийг Бергер санал болгожээ. Мөн хүргэхийг зорьж буй мэдээллээ түүхтэй уяж өгөх юм бол хүмүүс уг түүхийг хүүрнэхдээ заавал тухайн брэндийг дурдана. 

Ингээд та бизнесийнхээ төлөө "халдвартай" санааг бүтээх, түгээх хэдэн энгийн STEPPS-тэй боллоо. Урагшаа, чүү!